FOSO onderzoekt ongevallen met Belgische zeeschepen

De ‘Federale instantie voor onderzoek van scheepvaartongevallen' (FOSO) krijgt de bevoegdheid om veiligheidsonderzoeken in te stellen naar scheepvaartongevallen en incidenten. Met die veiligheidsonderzoeken wil men de veiligheid op zee verbeteren en de kans op verontreiniging door schepen verminderen. Het is niet de bedoeling om te bepalen wie aansprakelijk is voor een ongeval. In de andere lidstaten van de Europese Unie werden er gelijkaardige, onpartijdige en permanente onderzoeksinstanties opgericht.

Volgens federaal minister voor de Noordzee, Johan Vande Lanotte, gebeuren er elk jaar tussen de 5 en 12 ongevallen en incidenten met schepen onder Belgische vlag. Per jaar vinden er gemiddeld 60 tot 70 ongevallen en incidenten plaats in de Belgische wateren.

FOSO

De basis voor de oprichting van FOSO ligt in een nieuwe wet van 2 juni 2012. De organisatie en de werking van deze instantie, en de vereisten waaraan haar personeel moet voldoen, moeten nog geregeld worden. Wat al vast staat, is dat FOSO qua organisatie, juridische structuur en besluitvorming, autonoom en onafhankelijk zal functioneren. De personeelsleden van FOSO en de externe deskundigen zijn bovendien gebonden door een beroepsgeheim.

FOSO krijgt de bevoegdheid om veiligheidsonderzoeken in te stellen naar de scheepvaartongevallen en incidenten:

waarbij schepen betrokken zijn die onder Belgisch vlag varen;

of die zich voordoen in de maritieme zones, of die zich voordoen in de binnenwateren en waarbij schepen zijn betrokken.

of die andere aanzienlijke belangen van België raken.

Niet voor binnenschepen en garnaalschuiten

FOSO zal géén onderzoek instellen wanneer het ongeval of incident te maken heeft met:

vaste booreilanden;

(uitsluitend) binnenschepen die op de binnenwateren geëxploiteerd worden;

vissersboten met een lengte van minder dan 15 meter;

schepen die niet mechanisch worden voortgestuwd (zeilboten), houten schepen met een eenvoudige bouw, en niet-commerciële plezierbootjes, tenzij die schepen en scheepjes toch gebruikt worden voor commerciële doeleinden en ze bestemd zijn voor het vervoer van meer dan 12 passagiers; en -

oorlogsbodems en andere schepen die eigendom zijn van de Staat of die door de Staat geëxploiteerd worden voor niet-commerciële doeleinden.

Taken van FOSO

Een veiligheidsonderzoek van FOSO moet snel de oorzaken vaststellen van een ongeval of incident, om dat in de toekomst te kunnen vermijden. FOSO kan herstelmaatregelen voorstellen, kan veiligheidaanbevelingen formuleren, en heeft het recht om na te gaan of de exploitant de aanbevolen veiligheids- en herstelmaatregelen ook daadwerkelijk heeft uitgevoerd.

FOSO is verplicht om een zogenaamde ‘voorafgaande beoordeling' door te voeren bij elk zeer ernstig scheepvaartongeval:

waarbij een Belgisch schip betrokken is (om het even waar het ongeval plaats vond),

in de maritieme zones of de binnenwateren (om het even wat de vlaggenstaat is van het betrokken schip),

of waarbij België een aanzienlijk belang heeft (om het even waar het ongeval plaats vond of wat de vlaggenstaat is van het schip). België heeft bijvoorbeeld een aanzienlijk belang als een schip vergaat en de meeste opvarenden Belg waren.

Wanneer het niet om een zeer ernstig scheepvaartongeval gaat, is FOSO vrij om al of niet een veiligheidsonderzoek uit te voeren. Haar beslissing zal afhangen van de ernst van het ongeval of incident, van het type schip of lading, en van de mate waarin de resultaten van het onderzoek kunnen bijdragen tot het voorkomen van dergelijke ongevallen of incidenten.

FOSO kan bij haar onderzoek ook samenwerken met de nationale veiligheidsinstanties van de andere EU-lidstaten. 

FOSO zal elk jaar verslag uitbrengen over haar werking en over de veiligheidsonderzoeken die zij het voorbije jaar heeft verricht. De – eventueel geanonimiseerde – gegevens zullen online ter beschikking gesteld worden van de scheepvaartsector en van het grote publiek.

Meldplicht

Het Maritiem Informatiekruispunt (MIK), elke overheidsinstantie, elke openbare officier, en elke ambtenaar in de uitoefening van zijn ambt die kennis krijgt van een scheepvaartongeval of incident, moet dat onmiddellijk melden aan FOSO. Ook de kapitein van een schip dat betrokken is bij een ongeval of incident, de eigenaar, bevrachter, beheerder of exploitant ervan, heeft zo'n meldplicht.

Als er schepen van andere vlaggenstaten betrokken zijn bij een ongeval of incident, of als er nog andere staten zijn die een aanzienlijk belang kunnen hebben bij een ongeval of incident, verwittigt FOSO alle betrokken staten.

Scheepvaartsector betaalt voor FOSO

De federale overheid voorziet dat er een budget van 800.000 euro nodig is voor de oprichtings-, personeels- en werkingskosten van FOSO. Dat geld moet komen van de sector. Elke exploitant van een Belgisch schip moet daartoe een bijdrage betalen van 0,0126 euro per brutotonnenmaat; en minstens 25 € per schip. Er is ook een maximum van 1.500 euro per schip. De bijdragen worden elk jaar geïndexeerd.

Niet-Belgische schepen die een Belgische haven aandoen, betalen eveneens een bijdrage. Die wordt geïnd door de havenbesturen van de havens van Antwerpen, Brussel, Gent, Luik, Oostende en Zeebrugge. De wet bevat daarvoor een formule.

Sancties

De wet voorziet gevangenisstraffen tot 1 jaar, en geldboetes tot 3.000 euro voor al wie de bepalingen van de wet op FOSO overtreedt. De wet bevat ook strafsancties voor wie het beroepsgeheim overtreedt en voor wie de identiteit onthult van een getuige van een ongeval of van een andere persoon die om anonimiteit heeft verzocht.

Sinds 17 juni 2011?

De wet van 2 juni 2012 heeft uitwerking met terugwerkende kracht. Ze treedt namelijk op 17 juni 2011 in werking. Dat is omdat richtlijn 2009/18/EG, die aan de basis ligt van deze wet, tegen 17 juni 2011 moest omgezet zijn in nationaal recht. Nochtans zijn er nog heel wat aspecten die de tussenkomst van de federale regering vergen, zoals de praktische uitwerking van het statuut van FOSO, de wijze waarop de instantie verslag moet uitbrengen over haar activiteiten, en de legitimatiekaart van de FOSO-medewerkers.